همان مطلبی که بارها به شیوه های گوناگون شنیده اید یا مطالعه کرده اید. پوشاک در کوهنوردی در حال حاضر یک صنعت تخصصی، یک بازار پر رونق اقتصادی و یک ضرورت غیر قابل انکار در کوهنوردی به خصوص در برنامه های زمستانی و ارتفاعات بلند است.
استفاده از پوشاک کوهنوردی برای رسیدن به ایده آل های زیر است:
خشک، گرم، راحت و سالم ماندن با لباسهایی کم حجم تر و سبک تر تا جای ممکن در طول اجرای برنامه کوهنوردی و به طبع هر چه پوشاکی که انتخاب می کنیم دقیق تر و تخصصی تر باشد به این اهداف بیشتر نزدیک خواهیم شد و البته هزینه های گزاف تری نیز باید پرداخت کنیم.

دسته بندی سنتی پوشاک کوهنوردی
اکثر کوهنوردان با واژه هایی چون لایه اول یا بیس (base layer)، لایه میانی (middle layer) و لایه بیرونی، گورتکس (outer layer, out shell) آشنایی دارند. این تقسیم بندی چندین سال است که در تقسیم بندی پوشاک کوهنوردی به سه طبقه جدا استفاده می شود. هرکدام از لایه ها وظیفه تامین دسته به خصوصی از اهداف استفاده از لباس کوهنوردی را بر عهده دارند که بدین شکل است: لایه اول برای خشک و تمیز نگاه داشتن بدن در طول فعالیت، لایه دوم برای حفظ گرما و تامین دمای مناسب بدن چه در طول فعالیت و چه به هنگام استراحت در کمپ یا توقف ها، لایه سوم و بیرونی جهت محافظت از باد، باران و برف.

لایه اول
این پوشاک شامل پیراهن، شلوار، دستکش، کلاه و حتی جوراب می شود. پوشاک این گروه در تماس مستقیم با بدن و پوست بوده و وظیفه انتقال رطوبت بدن ناشی از تعرق از پوست به بیرون لباس (و لایه های بعدی) را بر عهده دارند تا بدن ما تا جای ممکن خشک بماند. در مدلهای فنی و گران قیمت تر خاصیت ضد باکتری و میکروبی نیز به این لباسهای اضافه شده تا از بروز بیماری به خصوص بیماری های پوستی جلوگیری کند زیرا که ممکن است در یک برنامه صعود به ارتفاعات بلند در مدت زمان طولانی امکان استحمام برای کوهنورد وجود نداشته باشد. نکته اصلی پوشاک لایه جذب بودن یا همان استرچ بودن آنهاست. حتما هر پوشاکی از کلاه تا دستکش برای این لایه انتخاب می کنید باید جذب بدن شما باشد مانند لباس غواصی تا به شما آزادی عمل و راحتی در کار را بدهد و با تماس نزدیک تر با سطح پوست سریع تر رطوبت بدن شما را گرفته و شما را خشک نگه دارد. اگر دقت کرده باشید اکثر لباسهای لایه اول کوهنوردی به رنگ مشکی یا رنگی تیره است. دلیل آن این است که هر چه رنگ لباس تیره تر باشد خاصیت محافظت از اشعه ماورای بنفش آن همان SPF بیشتر می شود و بدن شما بیشتر محافظت خواهد شد به طوری که رنگ مشکی پنج برابر رنگ سفید این خاصیت را دارا است. اگرچه معمولا ما روی این لایه از لایه های دوم و یا سوم نیز استفاده می کنیم اما بسیار پیش می آید حتی در یک برنامه زمستانی به دلیل تابش مستقیم آفتاب روی سطوح پر برف و درخشان در یک هوای صاف و بدون باد با اندکی فعالیت روز گرم و پر حرارتی را تجربه می کنیم و تنها چیزی که بر تن داریم لایه های اول است و در این حالت از آسمان توسط خورشید و از زمین توسط انعکاس اشعه توسط برف ها در معرض آسیب های شدید اشعه ماورای بنفش هستیم به خصوص که در ارتفاعات شدت این اشعه نیز به خاطر غلظت کمتر هوا بیشتر است و اینجاست که رنگ مشکی و خاصیت ضد اشعه بودن لباس ارزش خود را به خوبی نشان می دهد.
یکی از مهمترین پوشاکی که در کوهنوردی زیاد جدی گرفته نمی شود ولی بسیار بسیار حیاتی است استفاده از دستکش لایه اول در برنامه های زمستانی است. بارها شده که می بینیم کوهنوردان دستکشهای گرانقیمت و ضخیم کوهنوردی خریداری می کنند ولی در زیر آن دستکش جذب لایه اول استفاده نکرده اند و همین افراد در حین برنامه به دلیل اینکه برای برخی کارهای ریز و ظریف نمی توانند با دستکش ضخیم خود کار را انجام دهند یا از انجام آن کار که ممکن است ضروری باشد یا ارزشمند صرف نظر می کنند و یا با در آوردن دستکش و در معرض سرما زدگی قرار دادن دست با ریسکی بالا کار را انجام می دهند در حالیکه اگر در زیر دستکش ضخیم و گرم خود از یک جفت دستکش لایه اول جذب نیز استفاده کنند می توانند با خیالی آسوده و بدون نگرانی از سرمازدگی دست، دستکش ضخیم را در آورده و کار چند دقیقه ای خود را بدون استرس و تحمل سرما به دقت انجام دهند. کارهایی مثل در آوردن خوراکی و آب از جیب یا کوله پشتی، مرتب کردن وسیله ای که به کوله پشتی بسته ایم، برپایی یا جمع کردن چادر، بستن یا محکم کردن بند کفش و یا کرامپون، عکاسی و فیلمبرداری از صحنه ها و زیبایی های مسیر به خصوص بر روی قله.
از موارد مهم دیگر استفاده از کلاه ضدطوفان از نوع لایه اول است. استفاده از کلاههای ضد طوفان که حالت جذب ندارند باعث می شوند که کوهنورد احساس راحتی به هنگام استفاده از آنرا نداشته باشد و به خصوص در شرایط طوفان و باد با حرکت و ایجاد ضربه روی صورت کوهنورد ایجاد ناراحتی و استرس کند. کلاه ضد طوفان ذاتا پوشاک راحت و دلخواهی نیست پس حداقل راحت ترین نوع آنرا که از نوع لایه اول و جذب است انتخاب کنید تا زجر کمتری بکشید به خصوص اینکه اصولا این وسیله را در شرایط سخت استفاده می کنیم. از آنجا که لباس بیرونی ما دارای کلاه هستند جهت جلوگیری از نفوذ باد و باران و افزیش گرما از آنها کمک می گیریم.
پیراهن و شلوار لایه اول در دو مدل زمستانی و تابستانی تولید می شوند. در نوع تابستانی که فوق العاده سبک است خاصیت گرمایی در نظر گرفته نشده بلکه تبادل هوا بیرون و داخل لباس نیز در نظر گرفته شده تا بدن خنک بماند و در یک فعالیت گرم تابستانی فرد گرما زده نشود. پیراهن و شلوار لایه اول زمستانی از نوع پشم مصنوعی بوده که بدن را در حین فعالیت گرم نگه می دارند و تا حدودی نیز در مقابل نفوذ باد نیز مقاوم هستند و سنگین تر نیز می باشند. معمولا کارخانه های تولید کننده در توضیحات این لباسها نوع لایه اول را به لحاظ تابستانی بودن یا زمستانی بودن مشخص می کنند اما آن چیز که برای لایه اول زمستانی شناخته شده و معتبر است تولیدات کارخانه پلارتک (Polartec) است که کارخانه های زیادی از محصولات این شرکت در تولیدات خود استفاده می کنند. می توانید لایه اول تابستانی را فراموش کنید و با لباسهای ساده تر برنامه های ارتفاعات تا 4000 متری و یکی دو روزه خود را در فصل گرم انجام دهید اما حداقل استفاده از دستکش و پیراهن لایه اول را در برنامه زمستانی رعایت کنید زیرا که معمولا بیشترین آسیب در زمستان از این دو ناحیه است در بحث مربوط به سرمازدگی به خاطر در معرض مسقتیم باد و سرما قرار داشتن دست ها یا به جهت خیس بودن پیراهن.

لایه میانی
این پوشاک را بر روی پوشاک لایه اول می پوشند و هدف گرم نگه داشتن بدن است از این رو به آن لایه گرمایی (insulation) نیز می گویند. لایه میانی ممکن است یک یا چند لباس از جنس پشم مصنوعی مثل تولیدات کارخانه Polartec باشد یا پوشاکی از جنس الیاف مصنوعی و یا پر. پوشاک گرمایی از جنس پشم مصنوعی برای گرم نگه داشتن بدن حین فعالیت در یک روز بسیار سرد یا یک فعالیت بسیار سبک است. به این معنا که گرم نگه داشتن بدن شما منوط به انجام فعالیت است آنگاه این لباس گرما را کمتر از دست داده و شما احساس تعادل می کنید اما اگر برای دقایقی متوقف شوید رفته رفته احساس سرما به شما باز می گردد. از این رو به این پوشاک لایه فعال یا Active layer می گویند یعنی پوشاک در زمان فعالیت. اما از پوشاک جنس الیاف یا پر جهت حفظ دما و گرم نگه داشتن بدن زمانی که فعالیتی ندارید استفاده می شود مثل توقف های طولانی تر، داخل چادر و استراحت. در واقع عمدتا هر جا پوشاک به عنوان لایه میانی یا Middle layer دسته بندی شد منظور همان Active Layer است و هر جا پوشاک به عنوان Insulation عنوان شد منظور پوشاک پر یا الیاف است. پس این نکته را در نظر داشته باشید اگر چند دست هم پوشاک میانی پشم مصنوعی بپوشید و در یک شب زمستان داخل چادر بروید پس از مدتی حتما با احساس سرمای زیاد مجبور به تحرک می شوید تا خود را گرم کنید و در برنامه های زمستانی برای مواقع اضطراری هم که شده حتما باید در برنامه ای یک روزه نیز حداقل کت پر یا الیاف همراه داشته باشید.
اگر قصد شب مانی در یک برنامه زمستانی را دارید کلید استراحت راحت در چادر به لحاظ پوشاک استفاده از کت پر و جوراب پر است به خصوص هنگام خواب بهترین پوش کفش دوپوش نیز راحتی و گرمای یک جفت جوراب پر را به شما نمی دهد

لایه بیرونی
این لایه در ایران عمدتا با نام گرتکس شناخته می شود که نام یک کمپانی تولید پارچه است. درست مثل لایه اول زمستانی و لایه میانی که با نام پلار در ایران شناخته شده و منظور پوشاک از جنس پشم مصنوعی است. این لایه آخرین لباسی است که می پوشیم و پوشاک در معرض فضای آزاد قرار می گیرد. بنابراین این پوشاک ضد باد و ضد آب است و رطوبت یا همان بخار آبی که از لایه اول به میانی و سپس به آن رسیده را نیز به بیرون باید بتواند انتقال دهد تا چرخه خشک ماندن بدن با چرخه خشک ماندن لباسها کامل شود. به عمل انتقال بخار آب از لباس به بیرون اصطلاحا تنفس می گویند. گتر کوهنوردی پوشاکی است که فقط در این لایه وجود دارد. گتر، شلوار و کاپشن این لایه از پوشاک واجب برنامه های زمستانی حتی یک روزه است. شلوار و کاپشن این لایه در انواع یک لایه، دولایه و سه لایه تولید می شود که سبک تر و خنک تر تا گرم تر و سنگین تر و البته گرانتر می باشد. بسته به نوع برنامه و سایر پوشاک لایه اول و دوم اینکه از چند لایه آن استفاده کنید را باید متوجه شوید. این لایه خود با دو دسته بندی جداگانه معرفی می شوند یکی لایه نرم Soft shell و یکی لایه سخت Hard shell.
لایه نرم پوشاکی از جنس پشم مصنوعی اما بسیار مقاوم در برابر باد و رطوبت است و در مقابل Hard Shell پوشاکی از جنس نوعی پلاستیک است که به پارچه چسبانده یا اصطلاحا لمینیت شده که قابلیت تنفس بالایی دارد و صد در صد ضد باد و آب است. معایب و مزایای هرکدام چیست؟ نوع نرم خاصیت گرمایی بالایی دارد و می تواند کار لایه میانی را هم انجام دهد یعنی می توانید لایه میانی را حذف کنید و با دو لایه  یکی لایه اول و بر روی آن لایه نرم بیرونی یک برنامه در هوای سرد انجام دهید و از سبکی، گرمی و تنفس بالای پوشاک خود لذت ببرید. اما این پوشاک ضد آب و باد نیست بلکه مقاوم در برابر باد و آب است یعنی اینکه به راحتی خیس نمی شوند و آب جذب نمی کنند و درصد بالایی از نفوذ باد نیز جلوگیری می کنند پس در هوایی بدون بارندگی یا با بارش خفیف مناسب هستند. بنابراین مزایای آنها تنفس بالاتر نسبت به نوع سخت، آزادی عمل و راحتی بیشتر در تن کوهنورد، گرمای بیشتر و امکان حذف لایه میانی است و عیب آن این است که برای شرایط بسیار سخت به لحاظ بارندگی یا فعالیت طولانی مدت در بارش مناسب نیست. اما نکته ای که وجود دارد این است که عمدتا ما تنها در شرایطی اقدام به صعود می کنیم که مناسب استفاده از نوع نرم است مگر در صعودهای ارتفاعات بسیار بلند و یا گیر افتادن در شرایطی پیش بینی نشده. دقت کنید اگر از نوع نرم میخواهید استفاده کنید حتما از نوع کلاه دار بوده و کلاه آن نیز از نوع جنس خود لباس باشد و از جنس متفاوت و نازک نباشد وگرنه چیزی که خریداری کرده اید بیشتر به لایه میانی شباهت دارد تا استفاده به عنوان لایه بیرونی.
چند نکته
برای دستکش یکی از بهترین ترکیب ها استفاده از دستکش جذب لایه اول، یک جفت دستکش گرم پنج انگشتی به عنوان لایه میانی و یک جفت روکش دستکش  ضد آب و باد تنفسی سبک دو انگشتی به عنوان لایه بیرونی است که نسبت به سختی شرایط می توانید از آنها استفاده کنید.
لباسهای خیس خود را در چادر ابتدا در چادر آویزان کنید و موقع خواب به داخل کیسه خواب ببرید تا فردا صبح برای ادامه کار در برنامه زمستانی لباسهایتان خشک و قابل استفاده باشند. به جورابها و خشک کردن آنها اهمیت دهید و اگر احساس می کنید ممکن است تا فردا صبح نیز داخل کیسه خواب خشک نشوند آنها را موقع خواب زیر پیراهن خود و روی شکمتان بگذارید تا خشک شوند.
لباسهای بیرونی و گترهای خود را قبل از آمدن داخل چادر در برنامه های زمستانی ابتدا با برس یا فرچه کوچکی که همراه خود می برید از برف پاک کنید و سپس داخل چادر بروید تا برفهای روی لباسهایتان وسایل چادر را خیس نکند و خود لباسها نیز سریع تر خشک شوند.
لباسها اکثرا از الیاف مصنوعی و قابل اشتعال تهیه شده اند. از قرار دادن آنها نزدیک شعله آتش برای خشک کردن جدا بپرهیزید که بسیار خطرناک است همچنین در تماس با اشیاع داغ نیز آسیب پذیر هستند.
هرگز لباسهای کوهنوردی خود را اتو نکنید، با آب داغ و مواد شوینده قوی شستشو نکنید. از آب ولرم و شوینده های ملایم مانند صابون ها برای این منظور استفاده نمایید و برای خشک کردن  آنها نیز لباسها را در سایه قرار دهید تا به آرامی خشک شوند و در مقابل آفتاب آنها را پهن نکنید.
هنگام فعالیت با لباسهای کوهنوردی از آنجا که از تنفس بالایی برخوردارند بدن شما کمتر خیس شده و شما تعرق بدنتان را کمتر متوجه می شوید لذا چنانچه بیش از حد نیاز لباس به تن داشته باشید با تعرق شدید در حال از دست دادن آب با ارزش از بدن هستید بدون آنکه شاید احساس کنید. از طرفی پس از توقف برای استراحت چنانچه لباس ضد بادی به تن ندارید اولین کار پوشیدن آن است تا باد به بدن مرطوب شما نخورده و سرما شما را فرا نگیرد چراکه بدن شما برای گرم کردن مجدد بدن و جبران آن باید کالریهای با ارزشی را که برای صعود پس انداز کرده اید را برای گرم کردن شما به هنگام توقف و استراحت های بین راه مصرف کند. پس کم کردن و اضافه کردن به موقع لباس ها در حین صعود یکی از مهارتهای کوهنوردی است که علارغم بی میلی و بی حوصلگی در هنگام صعود به این کار باید آنرا تمرین کنید و برای خود عادی سازید.
اگر پیراهن لایه اول یا میانی انتخاب کرده اید که دارای کلاه است اما این کلاه لباس را گرانتر کرده به نظر من ارزشش را دارد که این هزینه را بپردازید و در برنامه همواره کلاهی در دسترس برای استفاده سریع داشته باشید.

تهیه کننده:دکتر اکرم سادات تقوی