کاهش گلبولهای سفید در فراورده های سلولی خون

کاهش گلبولهای سفید در فراورده های سلولی خون

یک واحد خون اهدایی شامل گلبولهای سفید ، گلبولهای قرمز ، پلاکت ها و پلاسما است . در مراکز انتقال خون ، از هر واحد خون اهدایی ، فراورده های مختلفی مانند کنسانتره پلاکتی ،گلبول قرمز متراکم و پلاسمای تازه منجمد تهیه می شود . در فراورده های کنسانتره پلاکتی و گلبول قرمز متراکم که اصطلاحا فراورده های سلولی خون نامیده میشوند ، مقادیری گلبول سفید ( لکوسیت) نیز وجود دارد که نه تنها برای گیرنده خون سودمند نیست بلکه می تواند در برخی موارد باعث بروز عوارض مختلفی در وی شود . در 500 میلی لیتر خون کامل ، حدود 10⁹ لکوسیت وجود دارد که 90 درصد آن در فراورده گلبولهای قرمز متراکم و 8 درصد نیز در فراورده کنسانتره پلاکتی  باقی می ماند .

×      عوارض ناشي از تزریق لكوسيتهاي موجود درفراورده های  خونی :

1-     واكنش تب زاي غيرهموليتيك (Febrile Non Hemolytic Reaction) : شایع ترین واکنش ناشی از تزریق خون است که اغلب در پایان ترانسفیوژن بروز می کند . این واکنش به افزايش درجه حرارت بدن به ميزان يك درجه سانتيگراد يا بيشتر ، بدون هردليل ديگري در طي انتقال فراورده هاي خونی اطلاق می شود . تشخیص این واکنش مستلزم رد  سایر عوامل تب زا مانند آلودگي باكتريال خون و واكنش هموليتيك حاد  است . با اینکه علامت مشخصه این واکنش ، تب است  اما احتمال بروز علائمی نظیر لرز ، احساس سرما ، سردرد و تهوع نیز وجود دارد . علت بروز این عارضه ، ایجاد واکنش بین آنتی ژنهای موجود بر روی گلبولهای سفید اهداکننده با آنتی بادی های موجود در بدن گیرنده خون که از قبل به این آنتی ژنها حساس شده اند ، می باشد . این واکنش معمولا در افرادی که سابقه دریافت متعدد فراورده های خونی  داشته و همچنین  در خانم هایی که سوابق بارداری مکرر دارند ، رخ می دهد .  با کاهش تعداد گلبولهاي سفيد موجود در فراورده هاي سلولی خون به پايين تر از 5 ميليون عدد در هر واحد  ، این عارضه به ميزان زيادي كاهش مي يابد .

2-    آلوایمونیزاسیون نسبت به آنتی ژنهای لکوسیتی ) HLA Alloimmunization ( : آلوایمونیزاسیون به معنای ایجاد پاسخ ایمنی در یک فرد نسبت به آنتی ژن های فرد دیگر از همان گونه می باشد. جلوگیری از آلوایمونیزاسیون در بیماران در انتظار پیوند ، بیماران با شیمی درمانی و نیز بیمارانی که به طور مداوم خون دریافت می کنند ، بسیار اهمیت دارد. حداقل تعداد لکوسیتی که منجر به آلوایمونیزاسیون نسبت به آنتی ژنهای لکوسیتی( HLA ) میشوند   10⁶ X 5- 1  می باشد .

3-    مقاومت به تزريق پلاكت ) platelet refractoriness  (: یکی از عوارض آلوایمونیزاسیون ، مقاومت در برابر تزریق پلاکتها است که موجب عدم افزایش قابل انتظار پلاکتها در بدن متعاقب تزریق کنسانتره پلاکتی می گردد .

4-      انتقال عفونتهای  منتقله از طریق لکوسیتها : سایتومگالوویروس ( CMV ) یک ویروس شایع در جوامع مختلف است و اغلب افراد در طول زندگی به این ویروس آلوده می شوند . این ویروس در بدن افراد سالم بصورت نهفته در گلبولهای سفید زندگی می کند .  عفونت با این ویروس در افراد سالم هیچگونه عارضه و بیماری ایجاد نمی کند اما در افرادی که سیستم ایمنی آنها  به هر دلیل تضعیف شده  باشد می تواند منجر به بروز  عوارض مهم و بعضا خطرناکی گردد . ویروس لنفوتروپیک سلولT انسانی (HTLV-1  )  نیز می تواند از طریق لکوسیتهای موجود در فراورده های خونی  منتقل شود .

كاهش لكوسيتها در فراورده های خونی  ، روشي مناسب و موثر براي پیشگیری از عوارض ناخواسته فوق متعاقب مصرف این فراورده ها خواهد بود  .

×      روشهای کاهش  لکوسیتهای موجود در فراورده های خونی :

1-     سانتریفوژ  Centrifugation ) )

2-     شستشو  Washing )  )

3-    آفرزیس (  Apheresis )

4-     استفاده از فیلترهای کاهنده لکوسیتی  ( Leukocyte filtration )

که در این میان فیلتراسیون با استفاده از فیلترهای کاهنده لکوسیتی رایج ترین و موثرترین روش حذف لکوسیت ها می باشد . قطر منافذ این فیلترها 5-2 میکرون بوده و اساس این روش ، عبور سلول ها از منافذ موجود در فیلتر متناسب با اندازه آنها می باشد بطوریکه گلبولهای قرمز خون که انعطاف پذیرند و پلاکت ها  از آنها  عبور کرده ولی لکوسیت ها عبور نمی کنند . فیلترهای کاهنده لکوسیت توانایی کاهش تعداد لکوسیتهای موجود در فراورده های خونی را تا حد کمتر از 10⁶×5  دارند .

فیلتراسیون به یکی از سه روش زیر انجام می شود :

1-     فیلتراسیون قبل از ذخیره سازی (pre-storage) : در این روش از ابتدا جهت جمع آوری خونهای اهدایی در سازمان انتقال خون ، از کیسه هایی که دارای فیلترهای کاهنده لکوسیتها هستند ، استفاده می گردند . کیسه حاوی خون کامل بعد از خونگیری از اهداکننده و قبل از فیلتراسیون به منظور کاهش دمای کیسه خون ، به مدت حداقل دو ساعت در دمای 20 تا 24 درجه سانتی گراد در حالت سکون قرار داده میشود که رعایت این مهم جهت تسهیل در انجام فیلتراسیون ضروری است . سپس كيسه فيلتردار حاوي خون كامل به همراه متعلقات آن ، در دستگاه سانتريفيوژ قرار داده شده و با دور ، زمان و در دمای مشخص سانتريفيوژ مي شود . با بکارگیری روشهای عملکرد استاندارد سازمان انتقال خون ، گلبولهای  قرمز از فیلتر کاهنده لکوستی عبور داده شده ، وارد کیسه اصلی حاوی محلول نگهدارنده گردیده و بدین ترتیب فراورده گلبول قرمز کم لکوسیت تهیه می شود . حجم کیسه های دارای فیلتر کاهنده لکوسیتی بر اساس کارخانه سازنده 450 یا 500 میلی لیتر بوده و حجم فراورده گلبول قرمز متراکم کم لکوسیت تهیه شده  حدود 250 میلی لیتر است. مطلوب ترین روش حذف گلبولهای سفید ، روش فیلتراسیون قبل از ذخیره سازی می باشد زیرا با حذف زود هنگام لکوسیتها از کیسه خون ، سایتوکاینها ( ماده ای که در طی مدت نگهداری به مرور از گلبولهای سفیدی که تخریب می شوند  ترشح شده و میتوانند مسئول بروز برخی از عوارض ترانسفیوژن باشند  ) تولید نمی شوند . با توجه به آنکه فیلتراسیون در مراکز انتقال خون  انجام می شود کنترل فرآیند و کیفیت فراورده صورت گرفته بطوریکه فیلتراسیون به نحوي انجام میشود كه تعداد گلبولهاي سفيد باقيمانده بيش از 5 ميليون در هر واحد نبوده و 85 درصد گلبولهای قرمز موجود در كيسه اوليه نيز حفظ گردد.

2-    فیلتراسیون پس از ذخیره سازی (  post-storage) : این روش بر اساس اعلام نیاز ، قبل از ارسال خون به مرکز درمانی در سازمان انتقال خون و یا قبل از ارسال خون به بخش ، در بانک خون بیمارستان انجام می شود . در این نوع فیلتراسیون ، قطعات سلولی ناشی از تخریب لکوسیتها و سیتوکاین هایی که در طی مدت نگهداری خون تولید شده اند می توانند از فیلتر عبور نموده و عوارضی ایجاد نمایند.

3-     فیلتراسیون قبل از تزریق (bedside) : در روش سوم از فیلترهای کاهنده لکوسیتی در زمان تزریق خون در بستر بیمار استفاده می شود . با توجه به اینکه در این روش  کنترل کیفیت فراورده و فرایند توسط انتقال خون و بانک خون مقدور نبوده و همچنین قطعات سلولی ناشی از تخریب لکوسیتها و سیتوکاین ها تولید شده از فیلتر عبور می کنند ، کارایی این روش نیز پایین است .

×      مجموعه پلاكتي متراكم كم لكوسيت :  درسازمان  انتقال خون برای تهیه این فراورده ، 6-4 واحد کنسانتره تک واحدی پلاکت با  ABO یکسان را  در شرایط کنترل شده با هم  مخلوط (pooled) نموده و كيسه فيلتردار را با استفاده از دستگاه اتصال استريل ، به كيسه حاوي مجموعه پلاكتي متراكم متصل مینمایند . سپس بر اساس روشهای عملکرد استاندارد سازمان انتقال خون ، فیلتراسیون انجام و پلاکتها وارد كيسه مخصوص نگهداري مجموعه پلاكتي متراكم كم لكوسيت می شوند . تاريخ انقضا مجموعه پلاكتي متراكم كم لكوسيت ، معادل كوتاهترين تاريخ انقضا مربوط به واحدهاي پلاكت درنظر گرفته مي شود . برای تهیه فراورده پلاکتی کم لکوسیت از روش آفرزیس نیز می توان استفاده نمود .

×      در سازمان انتقال خون ، فراورده گلبول قرمز متراکم کم لکوسیت بطور معمول جهت مصرف بیماران مبتلا به  تالاسمی ماژور  و نیز  بر اساس اعلام نیاز با درخواست دریافت شده از مراکز درمانی ، برای سایر بیماران مربوط  تهیه و واگذار می گردد . فراورده پلاکت متراکم کم لکوسیت بر اساس اعلام نیاز مراکز درمانی به روش مشروح فوق تهیه ( حجم فراورده تولیدی معادل 4 واحد کنسانتره تک واحدی پلاکت می باشد )  و یا به روش پلاکت فرزیس ( حجم فراورده تولیدی معادل 6 واحد کنسانتره تک واحدی پلاکت می باشد ) تهیه شده و در اختیار مراکز درمانی درخواست کننده قرار میگیرد .

تالیف : دکتر حمید رضا صفابخش-  واحد آموزش اداره کل انتقال خون خراسان رضوی